شرایط تحصیل رایگان در آلمان چیست؟

تحصیل رایگان در آلمان رویای بسیاری از دانشجویان بین‌المللی است؛ کشوری با کیفیت بالای آموزش، دانشگاه‌های معتبر جهانی و شهریه‌های ناچیز یا حتی صفر! اما آیا این تحصیل واقعاً رایگان است؟ چه شرایطی دارد؟ چه مدارکی نیاز است؟ و آیا دانشجویان ایرانی هم می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؟

در این مقاله با بررسی جامع شرایط، الزامات و نکات کلیدی مرتبط با تحصیل رایگان در آلمان، راهنمایی دقیق برای متقاضیان ایرانی ارائه می‌دهیم.

آیا تحصیل در آلمان واقعاً رایگان است؟

پاسخ کوتاه به این سوال این است: بله، اما نه برای همه و نه در همه موارد.

مفهوم «تحصیل رایگان در آلمان» بیشتر به عدم دریافت شهریه (Tuition Fees) در اکثر دانشگاه‌های آلمان دولتی اشاره دارد. برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه یافته که شهریه‌های گزافی از دانشجویان بین‌المللی دریافت می‌کنند، دانشگاه‌های دولتی آلمان، به دلایل فرهنگی و اجتماعی، برابری دسترسی به آموزش عالی را برای همه، از جمله دانشجویان خارجی، فراهم کرده‌اند.

اما مهم است که تفاوت بین “رایگان” و “بدون هزینه” را درک کنید:

شهریه

در اکثر دانشگاه‌های دولتی آلمان در ۱۵ ایالت از ۱۶ ایالت فدرال، هیچ شهریه‌ای برای مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشجویان آلمانی، اروپایی و غیراروپایی دریافت نمی‌شود. این شامل رشته‌های گوناگون از علوم انسانی و مهندسی گرفته تا علوم طبیعی و هنر می‌شود.

شهریه در بادن-وورتمبرگ

تنها ایالت فدرال بادن-وورتمبرگ (Baden-Württemberg) از سال ۲۰۱۷، شهریه‌ای به مبلغ ۱,۵۰۰ یورو در هر ترم (۳,۰۰۰ یورو در سال) برای دانشجویان غیر اتحادیه اروپا اعمال کرده است. دانشگاه‌های معروف شهرهایی مانند اشتوتگارت، فرایبورگ و هایدلبرگ در این ایالت قرار دارند. با این حال، حتی در این ایالت نیز، برخی معافیت‌ها و بورسیه‌ها برای پوشش این شهریه وجود دارد.

شهریه در دانشگاه‌های خصوصی

دانشگاه‌های خصوصی در آلمان شهریه‌های بالایی دارند که بسته به رشته و مقطع تحصیلی می‌تواند از ۵,۰۰۰ یورو تا ۲۰,۰۰۰ یورو یا حتی بیشتر در سال متغیر باشد. بنابراین، برای تحصیل رایگان در آلمان، باید دانشگاه‌های دولتی را انتخاب کنید.

هزینه‌های ترم

این هزینه، که نباید با شهریه اشتباه گرفته شود، مبلغی اجباری است که همه دانشجویان (حتی دانشجویان آلمانی) در ابتدای هر ترم پرداخت می‌کنند. این مبلغ معمولاً بین ۱۰۰ تا ۳۵۰ یورو در هر ترم متغیر است و شامل خدماتی مانند موارد زیر می‌شود:

 بلیت حمل و نقل عمومی (Semesterticket)

این بلیت به شما اجازه می‌دهد در طول ترم به صورت نامحدود از وسایل حمل و نقل عمومی (اتوبوس، تراموا، مترو، و قطار منطقه‌ای) در محدوده شهر و گاهی ایالت استفاده کنید. این خود به تنهایی صرفه‌جویی بزرگی در هزینه زندگی در آلمان به شمار می‌رود.

خدمات دانشجویی (Student Services)

این بخش شامل خدماتی مانند رستوران‌های دانشجویی (Mensa) با قیمت‌های بسیار پایین، خوابگاه‌های دانشجویی، مشاوره‌های روان‌شناسی و شغلی، و امکانات ورزشی می‌شود.

عضویت در اتحادیه دانشجویی (Student Union)

برای حمایت از فعالیت‌های دانشجویی و رفاه دانشجویان.

بنابراین، وقتی از «تحصیل رایگان در آلمان» صحبت می‌کنیم، منظورمان این است که بخش اصلی هزینه‌های تحصیلی یعنی شهریه، در اکثر دانشگاه‌های دولتی صفر است و فقط باید هزینه‌های ترم را پرداخت کنید که در مقایسه با شهریه‌های بین‌المللی سایر کشورها ناچیز است.

چرا تحصیل در آلمان رایگان است؟

سیستم آموزش عالی آلمان بر پایه عدالت اجتماعی و فرصت برابر برای همه طراحی شده است. به همین دلیل، در بیشتر ایالت‌های آلمان، دانشگاه‌های دولتی هیچ شهریه‌ای از دانشجویان (حتی بین‌المللی) دریافت نمی‌کنند یا فقط مبلغی جزئی برای خدمات دانشجویی پرداخت می‌شود.

این سیاست باعث شده آلمان یکی از محبوب‌ترین مقاصد مهاجرت تحصیلی در دنیا باشد؛ به‌ویژه برای متقاضیان کشورهای در حال توسعه که به دنبال تحصیل با کیفیت و کم‌هزینه هستند.

شرایط کلیدی برای تحصیل رایگان در آلمان

برای اینکه بتوانید از فرصت تحصیل رایگان در آلمان در دانشگاه‌های دولتی بهره‌مند شوید، باید شرایط و الزامات خاصی را برآورده کنید. این شرایط را می‌توان به دسته‌های اصلی تقسیم کرد:

 صلاحیت تحصیلی

یکی از اصلی‌ترین شرایط برای دریافت پذیرش و تحصیل رایگان در یکی از دانشگاه‌های دولتی آلمان، داشتن صلاحیت تحصیلی است.

معادل‌سازی مدرک

مدرک دیپلم و پیش‌دانشگاهی شما (یا مدرک کارشناسی برای مقطع کارشناسی ارشد) باید توسط سیستم آموزشی آلمان معادل‌سازی و به رسمیت شناخته شود. این فرایند معمولاً از طریق خدمات ارزیابی اسناد (uni-assist) یا تأییدیه زاب آلمان انجام می‌شود.

مقطع کارشناسی

برای ورود مستقیم به مقطع کارشناسی در آلمان، معمولاً باید دارای مدرک دیپلم و پیش‌دانشگاهی معتبر و معدل بالا باشید که در آلمان به رسمیت شناخته شود. در بسیاری از موارد، به دلیل تفاوت سیستم آموزشی، دانشجویان ایرانی نیاز به گذراندن یک دوره یک ساله آمادگی به نام Studienkolleg دارند. استودین کالج دوره‌ای فشرده برای آماده‌سازی دانشجویان بین‌المللی برای ورود به دانشگاه‌های آلمان است و در پایان آن یک آزمون ورودی دانشگاه‌های آلمان به نام   FSP  برگزار می‌شود. پذیرش در استودین کالج نیز رقابتی است و نیاز به دانش زبان آلمانی دارد.

مقطع کارشناسی ارشد

برای ورود به مقطع کارشناسی ارشد، باید مدرک کارشناسی خود را از یک دانشگاه معتبر بین‌المللی دریافت کرده باشید که معادل مدرک کارشناسی در آلمان باشد. رشته کارشناسی شما باید مرتبط با رشته انتخابی شما در کارشناسی ارشد باشد. معمولاً نیاز به ریزنمرات دقیق و معدل بالا (معمولاً بالای ۱۵ از ۲۰ در سیستم ایران) دارید.

مقطع دکترا

برای دکترا، نیاز به مدرک کارشناسی ارشد مرتبط، سوابق پژوهشی قوی، و یافتن یک استاد راهنما  در دانشگاه مورد نظر دارید که از رساله دکترای شما حمایت کند.

 الزامات زبان

اکثریت قریب به اتفاق رشته‌های رایگان در دانشگاه‌های آلمان به زبان آلمانی تدریس می‌شوند. برای پذیرش در این رشته‌ها، نیاز به ارائه مدرک زبان آلمانی در سطح C1 (برای اکثر رشته‌ها) یا حداقل B2 (برای برخی رشته‌ها و استودین کالج) دارید.

اگرچه تعداد دوره‌های انگلیسی‌زبان کمتر از رشته‌های آلمانی‌زبان است، اما دانشگاه‌های آلمان، به ویژه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، رشته‌هایی را به زبان انگلیسی نیز ارائه می‌دهند. برای این رشته‌ها، نیاز به ارائه مدرک زبان انگلیسی معتبر مانند آیلتس (حداقل ۶.۰ یا ۶.۵ برای کارشناسی ارشد) یا تافل (حداقل ۸۰-۹۰) دارید. رقابت برای این رشته‌ها ممکن است کمی بیشتر باشد.

حتی اگر قصد تحصیل در آلمان به زبان انگلیسی را دارید، یادگیری مقدماتی زبان آلمانی (سطح A1 یا A2) قبل از مهاجرت به آلمان از طریق تحصیل به شدت توصیه می‌شود. این امر به شما در زندگی روزمره، ارتباط با مردم محلی و استفاده از خدمات عمومی کمک شایانی خواهد کرد.

اثبات تمکن مالی

اثبات تمکن مالی یکی از مهم‌ترین شرایط برای دریافت ویزای تحصیلی آلمان است. با وجود تحصیل رایگان در آلمان (عدم وجود شهریه)، شما باید بتوانید اثبات کنید که توانایی تأمین هزینه زندگی در آلمان خود را دارید. این مبلغ توسط دولت آلمان تعیین می‌شود و در حال حاضر (سال ۲۰۲۴-۲۰۲۵)، حدود ۹۳۴ یورو در ماه (تقریباً ۱۱,۲۰۸ یورو در سال) است. این مبلغ برای پوشش هزینه‌هایی مانند خوابگاه یا اجاره مسکن در آلمان، هزینه غذا و مایحتاج روزانه، بیمه درمانی، تفریح و سرگرمی و کتاب است.

نحوه اثبات تمکن مالی

حساب بانکی مسدود شده، رایج‌ترین و مطمئن‌ترین روش است. شما باید مبلغ کل یک سال زندگی (حدود ۱۱,۲۰۸ یورو) را در یک حساب بانکی آلمانی مسدود شده واریز کنید. این پول تا زمان ورود شما به آلمان مسدود می‌ماند و پس از آن، ماهانه مبلغ مشخصی (حدود ۹۳۴ یورو) آزاد می‌شود که می‌توانید از آن استفاده کنید. بانک‌هایی مانند Fintiba، Coracle و Deutsche Bank این خدمات را ارائه می‌دهند.

تعهدنامه حمایتی

اگر فردی در آلمان (شهروند آلمانی یا مقیم دائم) بتواند تعهدنامه‌ای مبنی بر حمایت مالی از شما را امضا کند، این نیز می‌تواند به عنوان اثبات تمکن مالی پذیرفته شود.

بورسیه تحصیلی

دریافت بورسیه از سازمان‌های معتبر آلمانی که حداقل مبلغ مورد نیاز را پوشش دهد نیز به عنوان اثبات تمکن مالی تلقی می‌شود.

انگیزه نامه

این سند فرصتی است برای شما که علاقه خود به رشته انتخابی، دلایل مهاجرت تحصیلی به آلمان، اهداف شغلی آینده و نحوه ارتباط تحصیلات شما با سوابق پیشینتان را به طور قانع‌کننده بیان کنید. یک انگیزه نامه قوی می‌تواند شانس شما را برای پذیرش به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

رزومه

یک رزومه استاندارد و آکادمیک که شامل اطلاعات شخصی، سوابق تحصیلی، سوابق شغلی (در صورت وجود)، مهارت‌های زبانی، و هرگونه افتخارات یا فعالیت‌های فوق برنامه شما باشد.

 ویزای تحصیلی آلمان

پس از دریافت نامه پذیرش از دانشگاه، باید برای دریافت ویزای تحصیلی آلمان از سفارت یا کنسولگری آلمان در کشور خود اقدام کنید. برای این منظور، علاوه بر مدارک پذیرش، باید مدارک دیگری مانند اثبات تمکن مالی، بیمه درمانی، و مدارک شناسایی را ارائه دهید. مصاحبه ویزا نیز بخشی از این فرایند است.

مراحل کلیدی برای تحصیل رایگان در آلمان

مسیر رسیدن به تحصیل رایگان در آلمان یک فرایند گام به گام است که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و پیگیری دارد.

تحقیق و انتخاب رشته و دانشگاه

ابتدا رشته مورد علاقه خود را انتخاب کنید. سپس با استفاده از وب‌سایت‌های معتبر مانند DAAD (German Academic Exchange Service)  و Hochschulkompass به جستجوی دانشگاه‌های آلمان و رشته‌های مرتبط بپردازید.

هنگام انتخاب رشته و دانشگاه، به زبان تدریس (آلمانی یا انگلیسی)، الزامات ورودی، ددلاین‌ها، و نیاز به تأییدیه زاب یا uni-assist توجه ویژه داشته باشید.

برای تحصیل رایگان در آلمان، حتماً دانشگاه‌های دولتی را انتخاب کنید.

آماده‌سازی مدارک تحصیلی و زبان

مدارک تحصیلی خود را جمع‌آوری کنید و آن‌ها را به زبان آلمانی یا انگلیسی ترجمه رسمی کنید.

برای کپی برابر اصل مدارک (تایید صحت کپی با اصل) اقدام کنید. این مرحله را با دقت از طریق مراجع مورد تایید سفارت آلمان انجام دهید.

برای آزمون زبان آلمانی (TestDaF/DSH/Goethe) یا انگلیسی (IELTS/TOEFL) آماده شوید و مدرک لازم را کسب کنید.

اپلای برای دانشگاه و uni-assist در صورت لزوم

برخی از دانشگاه‌ها مستقیماً درخواست‌ها را دریافت می‌کنند. اما بسیاری از دانشگاه‌ها، به ویژه برای مقطع کارشناسی و گاهی کارشناسی ارشد، از طریق uni-assist (سامانه مرکزی خدمات پذیرش دانشجویان بین‌المللی) اقدام می‌کنند. شما باید مدارک خود را برای uni-assist ارسال کنید تا آن‌ها مدارک شما را ارزیابی کرده و به دانشگاه‌های مورد نظر شما ارسال کنند.

هزینه اپلای برای هر دانشگاه معمولاً بین ۵۰ تا ۸۰ یورو است.

دریافت نامه پذیرش

پس از بررسی درخواست شما، در صورت واجد شرایط بودن، دانشگاه نامه پذیرش (Zulassungsbescheid) را برای شما ارسال می‌کند. این نامه برای مراحل بعدی بسیار حیاتی است.

اثبات تمکن مالی

همزمان با فرایند اپلای یا پس از دریافت پذیرش، برای افتتاح حساب بانکی مسدود شده اقدام کنید و مبلغ مورد نیاز را به آن واریز نمایید.

درخواست ویزای تحصیلی آلمان

با در دست داشتن نامه پذیرش، اثبات تمکن مالی، بیمه درمانی (برای ویزا)، و سایر مدارک لازم، برای تعیین وقت سفارت و درخواست ویزای تحصیلی آلمان اقدام کنید. این مرحله نیز ممکن است زمان‌بر باشد.

آماده مصاحبه در سفارت باشید و مدارک خود را به صورت کامل و منظم ارائه دهید.

 

سفر به آلمان و ثبت نام در دانشگاه

پس از دریافت ویزا، به آلمان سفر کنید. پس از رسیدن به آلمان، باید برخی مراحل برای زندگی در این کشور را طی کنید:

• در ابتدا برای یافتن اقامت موقت یا دائم اقدام کنید (اجاره خوابگاه دانشجویی یا آپارتمان).
• در دانشگاه ثبت نام نهایی (Enrollment) را انجام دهید و هزینه‌های ترم را پرداخت کنید.
• برای ثبت نام در شهر و دریافت اجازه اقامت دانشجویی (Residence Permit) در اداره امور اتباع خارجی (Ausländerbehörde) اقدام کنید.

هزینه‌های پنهان و نحوه مدیریت آن‌ها در آلمان

با وجود تحصیل رایگان در آلمان، هزینه‌های دیگری نیز وجود دارد که باید در نظر بگیرید:

همانطور که اشاره شد، هزینه‌های زندگی در آلمان، به طور میانگین ۹۳۴ یورو در ماه درنظر گرفته شده که می‌تواند بسته به شهر و سبک زندگی شما متفاوت باشد. شهرهای بزرگتر مانند مونیخ، فرانکفورت و برلین گران‌تر از شهرهای کوچکتر هستند.

مدیریت هزینه‌ها در آلمان

با وجود تحصیل رایگان در آلمان، دانشجویان همچنان باید بتوانند از پس هزینه‌های زندگی خود برآیند. در ادامه چند روش برای مدیریت مالی در هنگام تحصیل در آلمان معرفی می‌کنیم.

کار دانشجویی

دانشجویان بین‌المللی در آلمان مجازند ۱۲۰ روز کامل یا ۲۴۰ نیمه روز در سال کار کنند. این کار دانشجویی می‌تواند بخشی از هزینه زندگی در آلمان شما را پوشش دهد. مشاغلی مانند کار در کافه، رستوران، کتابخانه دانشگاه، یا دستیار استاد رایج هستند.

بورسیه‌ها

اگرچه بورسیه‌های کامل که تمامی هزینه‌های زندگی را پوشش دهند کمیاب هستند، اما بورسیه‌های مختلفی برای حمایت مالی از دانشجویان بین‌المللی توسط سازمان‌هایی مانند DAAD، بنیادهای سیاسی، و خود دانشگاه‌ها ارائه می‌شوند.

استفاده بهینه از امکانات دانشجویی

استفاده از غذاخوری‌های دانشجویی (Mensa) با قیمت‌های ارزان، استفاده از بلیت حمل و نقل عمومی دانشجویی، و بهره‌مندی از تخفیف‌های دانشجویی.

فرصت‌ها و مزایای مهاجرت تحصیلی به آلمان

تحصیل رایگان در آلمان، تنها مزیت مهاجرت تحصیلی به آلمان نیست. این کشور فرصت‌های بی‌نظیری را برای دانشجویان بین‌المللی فراهم می‌کند:

کیفیت بالای آموزش

سیستم آموزش عالی آلمان در سطح جهانی به دلیل کیفیت بالا، تحقیقات پیشرفته، و ارتباط قوی با صنعت شناخته شده است.

فرصت‌های شغلی پس از تحصیل

آلمان به دلیل اقتصاد قوی و نیاز به نیروی کار ماهر در بسیاری از بخش‌ها (به ویژه مهندسی، IT و بهداشت)، فرصت‌های شغلی عالی پس از فارغ‌التحصیلی ارائه می‌دهد. دانشجویان پس از اتمام تحصیلات خود، می‌توانند برای ۱۸ ماه در آلمان بمانند تا به دنبال کار بگردند.

جامعه بین‌المللی

آلمان میزبان تعداد زیادی از دانشجویان و مهاجران بین‌المللی است که فضایی متنوع و چندفرهنگی را ایجاد می‌کند.

پتانسیل اقامت دائم

مهاجرت به آلمان از طریق تحصیل می‌تواند پلی برای اقامت دائم در این کشور باشد، در صورتی که پس از فارغ‌التحصیلی بتوانید شغل مناسبی

پیدا کرده و شرایط لازم را برآورده کنید.

زیرساخت‌های عالی

آلمان دارای زیرساخت‌های عالی در حمل و نقل، بهداشت و درمان، و خدمات عمومی است که کیفیت زندگی بالایی را فراهم می‌کند.

چالش‌ها و نکات مهم

با وجود تمامی مزایا، تحصیل در آلمان می‌تواند چالش‌هایی نیز داشته باشد:

یادگیری زبان آلمانی

اگر قصد تحصیل به زبان آلمانی را دارید، تسلط بر این زبان (حداقل سطح C1) نیازمند تلاش و زمان قابل توجهی است.

فرایند پیچیده پذیرش و ویزا

جمع‌آوری مدارک، ترجمه، برابر اصل کردن، و فرایند درخواست ویزا می‌تواند پیچیده و زمان‌بر باشد. بنابراین توصیه می‌شود در این مراحل از مشاوران مهاجرتی کمک بگیرید.

رقابت

به دلیل جذابیت تحصیل رایگان در آلمان، رقابت برای ورود به رشته‌ها و دانشگاه‌های محبوب، به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی و رشته‌های انگلیسی‌زبان، بالاست.

سخن پایانی

تحصیل رایگان در آلمان یک فرصت استثنایی برای دانشجویان با استعداد از سراسر جهان است که می‌خواهند از یک سیستم آموزش عالی با کیفیت بالا بهره‌مند شوند، بدون اینکه متحمل هزینه‌های سرسام‌آور شهریه شوند. با برنامه‌ریزی دقیق، آماده‌سازی کامل مدارک، و پشتکار در یادگیری زبان، می‌توانید این رویا را به واقعیت تبدیل کنید.

به یاد داشته باشید که «رایگان» به معنای «بدون هزینه» نیست، و شما باید توانایی مالی لازم برای پوشش هزینه زندگی در آلمان را اثبات کنید. با این حال، با امکان کار دانشجویی و وجود بورسیه‌ها، مدیریت این هزینه‌ها کاملاً امکان‌پذیر است.

برای آگاهی کامل درباره شرایط مهاجرت تحصیلی به آلمان، فرم ارزیابی را پر کنید تا کارشناسان اپلای هوم برای یک مشاوره رایگان با شما در تماس باشند.

سؤالات متداول